"Mọi
người đang lạc vào chuyện tranh cãi không nên làm to mà để dành tiền chăm lo
cho các mẹ còn sống hay người nghèo, trẻ em... Nhưng việc nào phải đi việc
ấy", họa sĩ Lương Xuân Đoàn, Phó vụ trưởng Vụ Văn hóa văn nghệ (Ban Tuyên
giáo TƯ) trao đổi với VnExpress.
- Là thành viên Hội đồng
thẩm định nghệ thuật, đồng hành cùng dự án từ khi mới khởi động, ông nói gì
trước nhiều ý kiến trái chiều về công trình xây tượng đài mẹ Việt Nam anh hùng
ở Quảng Nam?
- Tôi cho là dư luận
đang quá để tâm vào số tiền mà chưa nhìn thấu đáo ở các khía cạnh. Quảng Nam là
vùng đất tiêu biểu cho các mẹ VN anh hùng, có rất nhiều người con hy sinh. Đây
là vùng đất thiêng, chọn địa điểm xây tượng ở đây chắc không có gì phải bàn
cãi. Quảng Nam cũng là tỉnh nghèo, chưa có không gian văn hóa cộng đồng, chưa
có trung tâm sinh hoạt chính trị văn hóa nên đây là điểm nhấn cần thiết cho quy
hoạch phát triển tương lai của tỉnh.
Chúng ta không nên căng
thẳng ở vấn đề kinh phí. Mọi người đang lạc vào chuyện tranh cãi không nên làm
to như thế mà nên dành tiền chăm lo cho các mẹ còn sống hay người nghèo, trẻ
em... Các công trình trường học, y tế vẫn phải làm, việc chăm sóc mẹ cũng thế.
Nhưng việc nào phải đi việc ấy. Đền ơn đáp nghĩa luôn là việc phải làm đầy đủ,
nhà nước mình chưa làm gì thất lễ với các mẹ. Nhưng xây tượng để có được một
địa điểm sinh hoạt văn hóa cộng đồng, tạo điểm nhấn cho đô thị mới như Tam Kỳ
cũng là cần thiết.
Ở ta bao giờ cũng vậy,
cứ công trình bất bình thường là đặt vào sự so sánh khập khiễng, không thỏa
đáng với ý tưởng nhân văn của dự án. Khi dự án mới triển khai cũng có tiếng nói
phản ứng. Tuy nhiên, vấn đề bây giờ không phải là thu nhỏ tượng đài, bớt số
tiền 410 tỷ này để làm việc khác. Nếu cứ nghĩ mãi thế thì lúc nào mới có thể
làm được công trình thực sự của tương lai, tồn tại vài thập kỷ?
Hà Nội từng cuống lên
làm Bảo tàng Hà Nội tốn 2.000 tỷ đồng mà mới chỉ là vỏ, nội thất chưa xong. Nếu
muốn so sánh thì tượng đài này chẳng đáng là bao. Rất nhiều công trình quốc gia
có số tiền đầu tư còn lớn hơn nhiều lần nhưng chưa hoàn thiện, xuống cấp, dở
dang… Tại sao tượng đài chiến thắng Điện Biên nhanh hỏng? Đơn giản vì quá cấp
tập, trong nửa năm hoàn thiện một công trình hàng chục tỷ đồng.
- Vậy theo ông, công
trình có những yếu tố nào thuyết phục để cần bỏ ra số tiền đầu tư lớn đến vậy?
- Khi khởi động cuộc thi
chọn ý tưởng, đến lần hai mới chọn được phác thảo của họa sĩ Đinh Gia Thắng.
Tác giả vào cuộc rất muộn nhưng đáp án rất có duyên. Tại nơi quyết định đặt
tượng là núi Cấm có 2 quả đồi tự nhiên, thế đất thích hợp để làm dự án này với
khoảng 15 ha. Hình tượng người mẹ với vách đá vòng cung hình thành từ nguyên
mẫu mẹ Thứ.
Chủ trương ban đầu nhận
được sự ủng hộ rộng rãi, sau được nhà nước quan tâm trở thành công trình quốc
gia. Đây là sự quan tâm rất lớn của Chính phủ đối với Quảng Nam và theo nguyện
vọng của rất nhiều người về một công trình quốc gia xứng đáng để ghi nhớ, biết
ơn mãi mãi sự hy sinh cao quý của mẹ VN trong suốt 2 cuộc kháng chiến chống
Pháp và chống Mỹ. Đến bây giờ, tôi cho là chủ trương này vẫn nhận được sự đồng
thuận nhưng thời gian qua có ý kiến trái chiều vì động đến tiền bạc, vấn đề kinh
tế rất nhạy cảm.
Công trình khởi động từ
giữa 2006 đến giờ, phải điều chỉnh, bỏ khá nhiều hạng mục vì kinh phí không đủ.
Tôi cho là chưa có tượng đài nào có lộ trình dài như vậy. Điều đó cho thấy tính
nghiêm túc, cẩn trọng của những người có trách nhiệm khi đặt chất lượng nghệ
thuật của công trình lên hàng đầu. Trong quá trình làm, khi kêu gọi hảo tâm của
doanh nghiệp, tổ chức thì nguyện vọng của họ là không bỏ hạng mục nào vì như
thế sẽ phí.
Tượng mẹ VN anh hùng đã xong mô hình xi măng tỷ lệ 1/1 Ảnh: Vũ Huy Thông. |
Về phía tác giả, nghệ sĩ
Đinh Gia Thắng đã bỏ rất nhiều công sức, tiền bạc để theo đuổi công trình. Tác
giả thậm chí còn phải đưa gia sản của mình ra thế chấp để làm vì từ lúc khởi
động, các công việc đã tiêu tốn rất nhiều. Cách đây 2 năm, khi cơn bão đổ vào
đã làm sập nhà xưởng và sập mô hình tượng xi măng, tác giả phải chịu chứ nhà
nước không đền bù. Với sự chuẩn bị nghiêm túc, tôi cho rằng việc xây dựng công
trình này là hết sức cần thiết và không có gì băn khoăn. Tôi đánh giá cao quyết
tâm của tác giả, cố gắng của hội đồng và mong cho công trình hoàn thành để trở
thành công trình quốc gia có chất lượng cao.
- Trong tâm thức của
người Việt, hình ảnh mẹ VN anh hùng nhỏ bé gầy gò luôn được coi là biểu tượng
có sức lan tỏa lớn chứ không phải công trình đồ sộ, ông nghĩ sao về điều này?
- Không nên lấy tâm lý
quen nhìn hình ảnh người mẹ gầy gò khắc khổ để so sánh trong trường hợp cụ thể
này. Trong điều kiện đất Quảng Nam vốn có sẵn trong lòng nó là di sản Hội An,
Mỹ Sơn thì không gian dành cho dự án tượng đài mẹ VN cũng là không gian khiêm
tốn thôi. Tượng khi đặt vào không gian lớn ở khu vực núi Cấm này cũng là lọt
thỏm. Nếu để thực sự tương xứng với chỗ ấy thì còn phải to nữa. Nghe thì hoảng
nhưng đặt trong khung cảnh thiên nhiên, tượng đài hài hòa, không chế ngự và xóa
bỏ kết cấu cây xanh, đồi tự nhiên.
Điểm qua các công trình
tượng mẹ đã xây dựng như Mẹ Tổ quốc ở nghĩa trang TP HCM thì trong không
gian đó chỉ xây dựng như thế là vừa. Hay Mẹ miền Nam ở Bảo tàng Phụ nữ
Nam Bộ, một số tượng xây trong nhà cũng quy mô nhỏ thì người ta đã quen với
hình ảnh này. Còn khi đã có điều kiện để vinh danh hình tượng người mẹ VN như ở
Quảng Nam thì cần phải nhìn tổng thể.
Quảng Nam tuy nghèo về
kinh tế nhưng có lợi thế là giàu về di sản. Thực tế, năm 2005, từ trước khi
hình thành dự án, đã có ý tưởng xây dựng Bảo tàng nghệ thuật đương đại ở Tam
Kỳ, tạo trục tam giác văn hóa Hội An - Mỹ Sơn - Bảo tàng đương đại. Trục này sẽ
tạo thế mạnh về văn hóa du lịch cho tỉnh bên cạnh phát triển kinh tế, tạo cho
khuôn mặt văn hóa miền Trung có được khởi đầu tốt trong thế kỷ mới. Tới khi
thành dự án thì được tỉnh tiếp nhận ngay và thành nghị quyết. Song khi có dự án
làm tượng đài mẹ VN anh hùng thì dự án bảo tàng được đẩy lùi lại để tập trung
xây tượng đài. Vì thế, bên cạnh tượng đài mẹ trong quy hoạch sẽ dành đất để xây
bảo tàng, giờ chỉ cần kêu gọi đầu tư.
- Thưa ông, làm sao xử
lý được vấn đề thẩm mỹ khi với công trình tượng đài, việc lồng ghép quá nhiều
công năng thường tạo ấn tượng không tốt?
- Với công trình này,
trục chính là khối tượng ở giữa, trong lòng tượng là bảo tàng mẹ VN. Từ phía
trước đi vào là 8 trụ như cột dẫn vào bên trong công viên lớn và bên trong cùng
là tượng đài mẹ. Dự án này gắn với quảng trường, không gian rộng. Khi đưa ra
phương án, ngoài tác giả phần tượng còn có kiến trúc sư Nguyễn Luận đưa ra ý
tưởng thiết kế cho toàn bộ không gian. Các hạng mục như đường trường lang che
mưa nắng cho người dân tới chiêm ngưỡng mà không bị mưa nắng hay hồ nước luôn
có nước luân chuyển từ cách vách đá xuống... tạo ra sự hài hòa.
Tôi khẳng định việc lồng
ghép các công năng không làm cho cụm công trình tượng đài này bị
"loãng" về mặt thẩm mỹ hay ý nghĩa. Một bảo tàng quốc gia về mẹ được
đặt trong lòng khối tượng. Việc sưu tầm tư liệu về các mẹ anh hùng, các hiện
vật liên quan sẽ được lưu giữ trong bảo tàng. Công trình như một công viên lớn,
không gian mang ý nghĩa về mặt tinh thần, cần thiết phải có nhiều hạng mục.
- Mô típ làm tượng to,
đồ sộ được cho là đang đi ngược lại xu hướng của thế giới, hình thức làm công
trình tưởng niệm cũng không nhất thiết phải là tượng đài. Hội đồng nghệ thuật
đã cân nhắc như thế nào về điều này?
- Dự án này đáp ứng được
đầu bài, phù hợp với mảnh đất có nhiều quy hoạch trong tổng thể quy hoạch của
Tam Kỳ. Khi có một dự án tương ứng với đầu bài này cũng là cần thiết để thay
đổi khuôn mặt đô thị này vì không gian văn hóa như thế này gần như trống trải
tại miền Trung. Việc này tôi cho là đừng nên bị ảnh hưởng bởi thế giới.
Ở châu Âu chỉ có tượng
đài ở Nga làm to, còn đa số tượng gắn với vườn, theo tỷ lệ kiến trúc để quyết
định kích thước của điêu khắc. Tỷ lệ của tượng đài mẹ VN đặt ở không gian này
thì thấy vừa với không gian chung. Tức là không gian cho phép thì mới có thể xây
tượng đài theo tỷ lệ phù hợp. Ví dụ, ở Hà Nội có tượng đài Lý Thái Tổ, tượng
Cảm tử quân không quá to nhưng thực ra không hợp lý bởi Hà Nội là đô thị cũ, cứ
ấn bằng được tượng đài vào đã là phiêu lưu mạo hiểm, phá vỡ không gian sinh
hoạt văn hóa cộng đồng.
- Ông muốn nói gì với
những người cho rằng nên ngừng dự án hoặc lùi lại khi đất nước giàu có hơn?
- Tôi chia sẻ những suy nghĩ của người dân nhưng
việc này khiến tôi nhớ lại câu chuyện của TP HCM đầu những năm 1990 khi bỏ ra
số tiền hơn 600 triệu, lúc đó tương đương 100.000 USD, để mua lại bức tranh Vườn
xuân Trung Nam Bắc của danh họa Nguyễn Gia Trí - tác phẩm mà họa sĩ dày
công sáng tạo trong suốt 20 năm.
Hồi đó, dư luận cũng rất
căng thẳng, vì số tiền đó có thể sửa chữa nhiều cây cầu cũ, người dân không
phải chịu tai nạn sập cầu; hay nhờ nó rất nhiều người được ăn cơm chứ không còn
phải ăn cháo. Tuy nhiên, lúc đó nếu nhà nước không bỏ tiền ra mua thì giờ kiệt
tác này chắc chắn không còn ở VN vì người nước ngoài sẵn sàng đã trả giá gấp 10
lần và bây giờ, dù có bỏ ra số tiền thậm chí gấp cả trăm lần cũng không mua lại
được.
Câu chuyện đánh dấu bước
đột phá về tư duy quản lý, cũng như hành xử văn hóa cực kỳ đáng trân trọng của
nhà nước, anh em nghệ sĩ giờ vẫn còn nhắc lại. Cũng nhờ đó, tác phẩm của anh em
nghệ sĩ được nâng giá trị rất nhiều. Qua đây tôi muốn nói rằng, cái gì đáng
tiền thì nên làm, nên mua.
Tỉnh Quảng Nam xứng đáng
có công trình văn hóa - lịch sử này, xứng đáng có một khuôn mặt khang trang,
đẹp đẽ chứ không chỉ dừng lại ở khuôn mặt cũ trong thế kỷ mới. Như vậy rõ ràng
sẽ thiệt thòi cho thế hệ sau, mình nên nghĩ cho những công dân tương lai của
người Việt.
'Xây tượng đài hoành tráng cũng như nhà nghèo nuôi voi
chơi'
"Hình
thức làm công trình tưởng niệm bây giờ đã rất khác. Gần đây nhất, kỷ niệm sự
kiện 11/9 ở Mỹ, họ cũng không làm những tượng đài cao vút, đồ sộ trên nền 2 tòa
tháp cũ", ông Phạm Trung, Trưởng ban Mỹ thuật hiện đại (Viện Mỹ thuật)
trao đổi với VnExpress.
-
Vừa có chuyến thăm mô hình tượng đài mẹ VN anh hùng tại Quảng Nam, cảm nhận của
ông như thế nào về công trình này?
- Trước thông tin Quảng Nam xây tượng
đài mẹ Việt Nam anh hùng, những người nghiên cứu mỹ thuật đã rất quan tâm bởi
lẽ công trình đội giá nhiều lần với số tiền rất lớn, trở thành tượng đài có
kinh phí lớn nhất Việt Nam, vượt qua cả tượng đài chiến thắng Điện Biên Phủ.
Khi tôi xem mô hình bằng xi măng với tỷ
lệ 1/1, ấn tượng đầu tiên là không thỏa mãn, không choáng ngợp về thẩm mỹ, về
hiệu quả thị giác mà chỉ thấy đồ sộ. Tôi cũng liên tưởng ngay nếu xây dựng
ngoài thực địa, với những công năng lồng ghép (bảo tàng, nơi người dân tới vui
chơi, du lịch…), trong không gian nắng và gió khắc nghiệt của miền Trung thì
khối tượng này sẽ rất thô và khô.
Tác giả có thể hiện tứ văn học rất hay
là tượng sừng sững như núi, có hồ nước phía dưới với ý tưởng "Công cha như
núi Thái Sơn/Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra". Tuy nhiên, công trình
này không thể hiện được điều đó bởi ấn tượng thị giác là khô, nhiều chi tiết
vụn, không có sự chắt lọc và không có tính điêu khắc.
Về quy hoạch mặt bằng, cấu trúc tổng
thể cũng không thỏa mãn, dàn trải, rời rạc, mặc dù về sau có thêm tiểu cảnh cây
xanh trong không gian chung. Có thể lấy một ví dụ bằng hàng trụ biểu bên ngoài.
Tác giả cố gắng khai thác những hình tượng nghệ thuật, mô típ chạm khắc dân
gian, như hoa sen, mây, đàn nhạc, chân dung phụ nữ... nhưng khi càng lồng ghép
thì thấy sự tả kể, vụn vặt càng lộ rõ.
Nói thẳng là những minh họa đó mang
tính cải lương, “tân cổ giao duyên” và nó càng làm cho tính chất tưởng niệm và
chủ đề về mẹ VN bị dàn trải, sức thuyết phục về mặt nghệ thuật không cao, mang
nặng tính dân gian nhiều hơn là tính bác học, chuyên nghiệp.
- Lãnh đạo tỉnh Quảng
Nam cho rằng, tượng hoành tráng mới thể hiện hết tầm vóc của mẹ VN anh hùng,
xứng tầm thế giới, ông nghĩ sao về điều này?
- Tư duy thẩm mỹ của người Việt từ hàng
nghìn năm nay đều do điều kiện khí hậu và điều kiện kinh tế quy chiếu. Người
Việt không có tư duy phát triển theo chiều cao, không có truyền thống làm tượng
đài, tượng ngoài trời. Các công trình kiến trúc thường phát triển theo chiều
ngang, tiêu biểu như các cung điện ở Huế và đình chùa khắp cả nước.
Từ năm 2006, Viện Mỹ thuật VN tổ chức
hội thảo về điêu khắc ngoài trời VN hiện đại. Rất nhiều ý kiến cảnh báo tượng
đài ngoài trời VN ngày càng xấu đi, xa rời thẩm mỹ truyền thống của người Việt.
Vậy có nên làm tượng đài nữa không? Thế nhưng, sau hội thảo không thấy tình
hình tiến bộ mà càng có nhiều tượng đài to và xấu hơn.
Có thể là do kinh tế phát triển nên
nhiều nơi, nhiều người muốn làm to hơn song điều ngược lại là hiệu quả xã hội
từ các công trình đem lại rất hạn chế. Càng làm, các công trình tượng đài càng
tiêu tốn nhiều và không tạo ra được những điểm nhấn thẩm mỹ thị giác bởi tính
công thức và minh họa cổ động rập khuôn, không đạt được thành tựu về giáo dục
cộng đồng và giáo dục thẩm mỹ.
Ở VN hiện nay rất ít người có khả năng
làm tượng đài mà cả tư duy lẫn tay nghề tốt. Những công trình hoành tráng sử
thi chỉ đếm trên đầu ngón tay, ví dụ Mẹ Tổ quốc của ông Nguyễn Hải,
tượng Nhà tù Lao Bảo của Phạm Văn Hạng, tượng đài Ngã ba đồng Lộc
của Lê Đình Quỳ, một số tác phẩm của Phan Gia Hương, Lưu Danh Thanh, Tạ Quang
Bạo... Tức là rất ít người làm được những công trình mà có cảm giác có tính
hoành tráng, sử thi. Ngay cả các sáng tác của họ, chất lượng nghệ thuật cũng
không ổn định.
Các trường đào tạo của chúng ta không
có chuyên ngành đào tạo điêu khắc hoành tráng, trừ ĐH Mỹ thuật Công nghiệp Hà
Nội. Các trường khác chỉ dạy điêu khắc tượng tròn, còn điêu khắc ngoài trời đòi
hỏi kinh nghiệm và hình thức đào tạo riêng thì ta không có.
- Là nhà nghiên cứu nghệ thuật, ông
đánh giá thế nào về xu hướng làm tượng đài đồ sộ hiện nay?
- Hiện nay trên thế giới người ta không
làm tượng đài như ở ta nữa. Ngay cả Trung Quốc cũng làm rất ít, chuyển sang
những hình thức khác. Gần đây nhất, kỷ niệm 10 năm sự kiện 11/9 ở Mỹ, tại khuôn
viên của tòa tháp đôi bị đánh sập, họ không làm những tượng đài cao vút, đồ sộ
mà tại nền 2 tòa tháp cũ, họ đào hai cái hồ vuông, nước chảy liên tục vào đấy,
xung quanh ghi tên những người thiệt mạng. Ngày tưởng niệm họ chiếu 2 cột đèn
laser lên trời, kỹ thuật không có gì ghê gớm nhưng ý nghĩa vô cùng sâu sắc. Hình
thức làm công trình tưởng niệm bây giờ đã rất khác. Các nước có nhiều hình thức
đáng học hỏi chứ không như của ta, hàng chục năm nay vẫn công - nông - binh giơ
tay và tượng đài thành công thức, mang nặng tính cổ động, minh họa.
Tất cả điều đó chứng tỏ sự không tiến
bộ về thẩm mỹ đến nỗi có ý kiến tiêu cực rằng nên xếp tượng đài vào lĩnh vực
xây dựng, không bàn về thẩm mỹ nữa; hay nên chăng dừng xây tượng đài cho đến
sau 2020, để lúc đó kinh tế ổn định, các điều luật rõ ràng hơn thì mới bàn...
Trong một cuộc hội thảo do Hội Mỹ thuật VN tổ chức cách đây vài năm, có nhà
điêu khắc có thâm niên và uy tín trong việc làm tượng đài ở nước ta từng dũng
cảm thừa nhận: “Tượng đài là nơi làm kinh tế của các nhà điêu khắc”.
- Nhân nói về bệnh
phì đại, ông đánh giá thế nào về mối liên hệ của phong trào đua nhau làm cái to
nhất, lớn nhất, lập kỷ lục ở VN hiện nay?
- Thực ra, bệnh thành tích, bệnh muốn
chứng tỏ mình là biểu hiện của sự thụt lùi văn hóa, một biểu hiện của sự thích
ồn ào, khoe mẽ của tính thực dụng kiểu “trọc phú” chơi trội. Bởi vì, mình phải
biết mình là ai. Dân tộc VN có truyền thống văn hóa lâu dài hàng nghìn năm,
truyền thống chống ngoại xâm. Tuy nhiên, kinh tế VN thì chỉ mới thoát nghèo và
nước ta về lãnh thổ, dân số là nước trung bình trên thế giới. Chúng ta có quyền
tự hào ở những khía cạnh nhất định, thế nhưng khi cả xã hội đua nhau làm mọi
thứ mà cái gì cũng muốn ghi vào kỷ lục, nhưng giá trị thực chất thì rất đáng
ngờ, thì nó gây nên một cơn sốt mà có nhà văn hóa đã nói là "sự lên đồng
tập thể". Ở đây, rõ ràng thể hiện sự trục trặc về văn hóa, một lối sống bề
nổi, chụp giật và ngạo mạn.
Tôi có thể khẳng định, với hình thức
làm tượng đài ngày càng phóng to về quy mô, bảo thủ về hình thức và kỹ thuật,
tiêu tốn ngày càng nhiều tiền mà lại lồng ghép nhiều công năng trái chiều....
thì đó sẽ là một sự thất bại về mặt nghệ thuật của VN. Tượng mẹ VN là ví dụ
chung cho sự thất bại này.
Nói cách khác, xây dựng tượng đài được
ví như nhà nghèo nuôi voi cưỡi chơi, tốn kém vô cùng, và sự ảnh hưởng về mặt
giáo dục tinh thần, xã hội cho cộng đồng ngay tại khu dân cư có công trình xây
dựng và cho văn hóa nói chung là không cao, nếu không nói là rất đáng ngại nếu
tượng đài đó chất lượng xây dựng, thẩm mỹ xấu.
- Vậy theo ông công
trình này nên làm thế nào cho phù hợp với hoàn cảnh hiện tại trong khi đã triển
khai dự án được 4 năm?
- Khi làm tượng đài, có nhiều yếu tố
chi phối. Hội đồng thẩm định địa phương có nhiều thành viên không có chuyên môn
nhưng lại có tiếng nói quyết định và ra những bài toán mà các nghệ sĩ phải làm
theo, thành ra đẽo cày giữa đường...
Tôi cho rằng, dư luận có thể cứ phản
đối, còn địa phương họ vẫn sẽ cứ làm nếu không có chỉ đạo nào từ cấp cao hơn.
Theo nghệ sĩ Đinh Gia Thắng, chi phí phóng tượng chỉ là 1/2 của con số hơn 410
tỷ đồng, còn lại là các hạng mục, sân vườn. Nếu địa phương có thực tâm cầu thị
thì họ sẽ cắt bớt các hạng mục khác. Thực ra nếu họ dùng tiền ấy làm nhà tình
nghĩa, làm bệnh viện, trường học thì giá trị nhân văn hơn nhiều.
- Cá nhân ông, nếu có
thẩm quyền, ông sẽ xử lý như thế nào?
- Nói thẳng, nếu có thẩm quyền tôi sẽ
không cho làm ngay từ đầu, mà lựa chọn nhiều phương án khác, thậm chí có thể mở
nhiều cuộc thi, tìm kiếm các đồ án, giải pháp trên phạm vi cả nước. Công trình
nên chọn phương án xây dựng vừa phải, tinh xảo. Vẫn có thể lấy mẹ Thứ làm mô
thức chung, hoặc hình tượng nào đó khái quát được lịch sử văn hóa dân tộc,
nhưng cái chính phải là chọn được người sáng tác có nghề. Bài toán ấy phụ thuộc
vào đề bài, công trình được đặt ở đâu, ý nghĩa, yêu cầu cụ thể, vị trí đặt thì
sẽ ra hình thức cụ thể. Khi càng cô đọng, xúc tích thì công trình càng có tính
biểu tượng, đại diện cho văn hóa dân tộc.
Tôi cũng mong rằng, nhà quản lý nên cầu
thị, dừng hãm bớt tốc độ xây tượng đài. Đây không chỉ ý kiến của riêng tôi mà
nhiều chuyên gia trong ngành kiến trúc, mỹ thuật từng phát biểu.
Nguyễn
Hưng thực hiện
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét